Protistler

[askinelibol]

Canlıların Sınıflandırılması: Protistalar Alemi​

Protista alemindeki canlılar, bakteri ve arkelerden farklı olarak zarlı organel bulundurmalarıyla ayrılırlar. Bu alemin üyeleri, vücut şekilleri, üreme yöntemleri, beslenme biçimleri ve yaşam tarzları gibi birçok açıdan büyük farklılıklar gösterir. Protista aleminde tek hücreli ve çok hücreli ökaryot canlılar bulunur. Bu canlılar bireysel olarak, koloni halinde, serbest ya da parazit olarak yaşayabilirler. Özellikle tatlı sularda yaşayan tek hücreli üyeleri, kontraktil kofulların (boşaltım kofulları) varlığı ile dikkat çeker.
Protista canlıları, genellikle suyun içinde yaşarlar; ancak bazı türleri nemli bölgelerde veya diğer canlıların artıkları içinde ve çevresinde yaşayabilirler.
Bu canlıların beslenme şekilleri fotosentez, absorbsiyon veya fagositoz gibi çeşitli mekanizmalarla gerçekleşebilir. Çoğalmaları ise eşeyli veya eşeysiz üreme ile olabilir. Protista aleminde, hareketsiz olanları olduğu gibi kamçı, siller veya yalancı ayaklarla hareket edenleri de bulunur. Günümüzde yaklaşık 60.000 canlı türü bu aleme aittir ve 60.000 kadar soyu tükenmiş fosil türü de bilinmektedir. Protista alemi, kamçılılar, silliler, kök ayaklılar, sporlular, cıvık mantarlar ve algler olmak üzere altı grupta incelenir.

1) Protozoalar (Kamçılılar, Kök Ayaklılar, Sporlular, Kirpikliler)​

Bir hücreli canlılardan oluşmuş bir protista grubudur. 4 bölümde incelenir.

A) Kamçılılar​

A) Öglena:
Öglena, kamçılılar grubuna ait tek hücreli canlılardan biridir. Vücudunun ön tarafında hareketi sağlayan bir veya birkaç kamçıya sahiptir. Çoğalma yöntemi genellikle uzun eksen boyunca gerçekleşen ikiye bölünmedir, yani eşeysiz ürerler. Fotosentetik canlılardır, çoğunlukla tatlı sularda yaşarlar ve ışık varlığında fotosentez yapabilirler. Özellikle geceleri, heterotrof bir yaşam tarzına geçerek organik besinleri dışarıdan alırlar. Işığın varlığını algılamak için küçük bir göz lekeleri bulunur, bu sayede gündüz ototrof, gece ise heterotrof yaşamlarını sürdürebilirler.
Öglena, kamçısı sayesinde aktif bir şekilde hareket edebilir. Karbonhidratları paramellum halinde depo ederler; bu madde, nişasta ve glikojenden farklıdır. Öglena hücresini çevreleyen sert bir yapı olan pelliküla, canlıyı iç ve dış etkilerden korur. Kamçılılar grubunun popüler örneklerinden biri olan Öglena, mikroskop altında incelenebilir ve tek hücreli organizmaların özelliklerini gösterir.

Kök Ayaklılar​

Besin alma ve hareket, yalancı ayak denilen sitoplazma uzantıları aracılığıyla sağlanır. Bu canlılar, kamçılılara ve sillilere kıyasla daha az organel taşırlar. Radiolariagrubundaki canlılar heterotrof beslenirler. En bilinen örnekleri amip ve ışınlı canlılardır. Hücre şekilleri belirgin değildir ancak genellikle karmaşık ve çeşitli yapıları vardır.
Sporlular:
Sporlar adı verilen özel hücrelerle çoğalan tek hücreli canlılardır. Bazı türleri insanlar ve hayvanlar üzerinde parazit olarak yaşarlar. Örneğin, Plasmodium malaria türü, insanlarda sıtma hastalığına neden olur. Hareket etmek için özel bir yapıları bulunmaz, üremelerinde ise eşeysiz üreme genellikle eşeyli üremeyi takip eder.
Silliler (Ciliata):
Sillerle kaplı olan hücrelilere verilen genel addır. Silliler, tek hücrelilerin en gelişmiş sınıfını oluşturur. Pelikula adı verilen sert bir yapı ile çevrili olan hücreleri, sil veya kirpik adı verilen uzantılara sahiptir. Büyük ve küçük çekirdek içerirler; büyük çekirdek metabolik olayları ve eşeysiz üremeyi kontrol ederken, küçük çekirdek eşeyli üremeden sorumludur. Heterotrof beslenme görülür. Paramesyum, sillilerin en tanınmış üyelerindendir. Tatlı sularda yaşayan Paramesyum, vücut yüzeyindeki siller aracılığıyla hareket eder ve besinleri yakalar. Savunma için siller arasında “trikosist” adı verilen savunma iğneleri bulunur.

2) Algler​

Algler:
Tatlı ve tuzlu sularda ya da nemli yerlerde yaşayan ökaryot canlılardır. Gerçek kök, gövde ve yaprakları gelişmemiştir. Fotosentez yaparak kendi besinlerini üretebilirler ve suda yaşayan heterotrof canlılar için önemli bir besin ve oksijen kaynağıdırlar. Hem tek hücreli hem de çok hücreli olan algler, bitkilerin tüm özelliklerini içermemelerine rağmen bazı bitki benzeri özellikleri gösterirler. Algler, ekosistemlerde önemli bir rol oynayarak çeşitli canlıların yaşam döngülerine katkı sağlarlar.
Cıvık Mantarlar:
Mantarların protistlere benzeyen bir alt grubudur. Mantarlardan farklı olarak hücre çeperine sahip değillerdir ve amipsi hareket yetenekleri bulunmaktadır. Belirgin bir şekil yapıları olmamakla birlikte çok çekirdekli hücrelere sahiptirler. Cıvık mantarlar, nemli ve organik maddece zengin ortamlarda yaşarlar. Heterotrof canlılar oldukları için ayrıştırıcı görevi görerek madde döngüsünde önemli bir rol oynarlar. Besinlerini amiplerde olduğu gibi yalancı ayakları aracılığıyla alırlar. Mantarlar aleminde incelenmeyip, kendi özel gruplarını oluştururlar, çünkü hücre yapıları ve yaşam tarzları bakımından mantarlardan farklılık gösterirler.

Cıvık mantarlarda üreme
Protista Alemindeki Canlıların Biyolojik Önemi ve İnsan Sağlığıyla İlişkisi:
Protista alemi içindeki canlılar, biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemlerin korunmasında önemli roller üstlenirler. Özellikle sucul habitatlarda yaşayan protistalar, bu ortamların dengesini sağlayarak ekosistemlerin sürdürülebilirliğine katkıda bulunurlar. İşte protista alemindeki canlıların biyolojik önemi ve insan sağlığıyla ilişkisi:

1. Besin Kaynağı: Protistalar, özellikle sularda yaşayan türleri, balıkların ve diğer su organizmalarının besin kaynağını oluştururlar. Bu canlılar, su ekosistemlerinde besin zincirinin temelini oluşturarak diğer organizmaların yaşamasını sağlarlar.
2. Endüstriyel Kullanım: Bir hücreli alglerden olan diatomelerin ölü kabukları, endüstriyel olarak kullanılır. Diatom tozu, diş parlatıcı toz üretiminde kullanılır ve diş macunlarının yapısına parlatıcı olarak eklenir.
3. Zehirli Türlerin Etkisi: Bazı protozoa türleri, insanlar dahil birçok canlı türü üzerinde olumsuz etkiler yapabilir. Özellikle bir hücreli alglerin bazı toksin üreten türleri, sucul organizmaların ölümüne neden olarak ekosistem dengesini bozabilir.
4. İnsan Sağlığı: Bazı protozoa türleri, insan sağlığını olumsuz etkileyen hastalıklara neden olabilir. Örneğin, amip insanlarda dizanteri adı verilen bir hastalığa sebep olabilir. Bu tür hastalıklar genellikle su kaynaklarından bulaşabilir.
5. Çevresel Dengenin Korunması: Protistaların ekosistemdeki görevleri, çeşitli organizmalar arasında besin zincirinin devamlılığını sağlamak ve su ekosistemlerinin dengesini korumaktır. Bu, ekosistem sağlığı açısından kritik bir rol oynar.

Bu nedenlerle protista alemindeki canlıların biyolojik önemi, ekosistemlerin sürdürülebilirliği ve insan sağlığıyla doğrudan ilişkilidir.