Fiilimsiler Konu Anlatımı

[askinelibol]

Fiilimsiler konusunu öğrenmeden önce bazı bilgileri hatırlamalıyız.

Fiil: Hareket, durum ya da oluş bildiren sözcüklere fiil denir.

Örnekler

• Annem eve gidiyor.
• Kediler çok hızlı koşar.
• Kardeşim yemeğini yiyecek.

İsim: Varlıkların, duyguların, kavramların ve çeşitli durumların karşılığı olarak kullanılan sözcüklere isim (ad) denir.

Örnekler

• Kalemim kırıldı.
• Gözlerim çok ağrıyor.

Not: Fiil ve isimleri birbirinden ayırmak için sözcüğün sonuna “-mak, -mek” eki getirilebilir. Ek getirildikten sonra sözcük anlamlı oluyorsa fiildir. Ancak anlamsız bir yapı ortaya çıkıyorsa isimdir.

• Git(mek) : Anlamlı olduğu için fiildir.
• Kalem(mek) : Anlamsız bir sözcük ortaya çıktığı için isimdir.

Fiilimsiler​

Fiil kök ya da gövdelerine gelen “fiilimsi ekleriyle” oluşturulan sözcüklerdir. Fiillere benzerler ancak fiil gibi çekimlenemezler. Fiilimsi ekleri eklendiği fiili, isim yapar ve o sözcüğün cümle içerisinde “İsim, sıfat ve zarf” görevinde kullanılmasını sağlar.

1-) İsim-Fiil​

Fiillere eklenen “-ma, -ış, -mak” ekleriyle yapılır. Bu ekler fiillere gelerek onları cümle içinde isim yapar.

Örnekler

• Okumak insanı çok geliştirir.
• Seninle tanışmayı istemiyorum.
• Onun gülüşü beni utandırdı.

Yukarıdaki örneklerde kırmızı renkle yazılmış olan ekler eklendikleri fiilleri isim haline getirmiştir. Dikkat edildiğinde bu isimler kalem, defter gibi tam bir isim değildir. Aldıkları eklerle o fiilin adı haline gelmişlerdir.

Not: Bu ekler aynı zamanda yapım ekidir. Fiilleri, isim yaparlar. Bundan dolayı isim-fiiller, isim çekim eklerini alabilirler.

Yürüyüşünden çok etkilendim.

“Yürü- ” fiilinin aldığı ekleri inceleyelim.

• Yürüy(üş): İsim Fiil Eki
• Yürüyüş(ü): İyelik Eki
• Yürüyüşün(den): Ayrılma Hali Eki

Uyarı: İsim-fiil eki olan “-ma, -me” ile fiillere gelen olumsuzluk eki “-ma, -me” karıştırılmamalıdır.

Örnekler

Sıraya yazı yazma.

Yazı yazmayı sevmiyorum.

Yukarıdaki ilk cümledeki “-ma” eki eylemin yapılmaması gerektiği belirtilmiştir. Yani fiil, olumsuzluk eki almıştır. İkinci cümledeki “-ma” eki ise olumsuzluk anlamı katmamıştır ve fiili, isim haline getirmiştir. Yani isim-fiil ekidir.

Uyarı: İsim-fiil eki almasına rağmen zamanla kalıplaşarak bir varlığın ya da kavramın adı haline gelmiş olan sözcükler isim-fiil olarak kabul edilmez.

Örnekler

• Dolma en sevdiğim yemektir.
• Sarmayı en iyi annem yapar.
• Danışmadan bilgi aldım.
• Bal ve kaymak kahvaltıların vazgeçilmezidir.

2-) Sıfat-Fiil​

Fiillere gelen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleriyle yapılır. Bu ekleri alan fiiller cümle içinde sıfat görevinde kullanılır.

Örnekler

• Koşan çocuk yere düştü.
• Eli öpülesi annelerimizin değerini bilmeliyiz.
• Yenilmez bir güreşçiydi.
• Sözüne inanılır bir kişiydi.
• Görülmedik yerleri gezdim.
• Gelecek ay araba alacağım.
• Bu mevsimde yeşermiş ağaç olmaz.

Yukarıdaki örneklerin tamamında sıfat-fiil eki almış eylemlerin tamamı bir ismin sıfatı görevindedir.

Uyarı: Çekimli fiiller ile sıfat-fiil ekleri birbirine karıştırılmamalıdır. Çekimli fiiller cümlede yüklem görevindeyken sıfat-fiil eki almış sözcükler sıfat görevindedir.

Örnek

• Gelecek günlerden umutluyum. (Sıfat-fiil)
• Amcamlar yarın bize gelecek. (Çekimli Fiil)
• Koşar adım yanıma geldi. (Sıfat-fiil)
• Her sabah parkta koşar. (Çekimli Fiil)
• Eskimiş kazağını giyiyor. (Sıfat-fiil)
• Kardeşim ödevlerini yapmış. (Çekimli Fiil)

ADLAŞMIŞ SIFAT-FİİL: Sıfat-fiiller cümle içerisinde bir isimle birlikte kullanılır. Bazı durumlarda sıfat-fiilin nitelediği isim düşer ve sadece sıfat-fiil kalır. Bu sözcüklere adlaşmış sıfat-fiil denir.

Örnekler

• Sınava girecek öğrenciler öne çıksın.
• Sınava girecekler öne çıksın.

Yukarıdaki ilk cümlede sıfat-fiil eki almış “girecek” sözcüğü kendinden sonra gelen ismi nitelemiştir. İkinci cümlede ise nitelediği isim olan “öğrenciler” sözcüğü düşmüş ve “girecekler” ifadesi adlaşmıştır. Bu yapıya adlaşmış sıfat-fiil denir.

3-) Zarf-Fiil​

Fiillere gelen “-ken, -alı, -esiye, -r…. -maz, -a…. -a, -ip, -ince, -arak, -a, -madan, -maksızın, -diğinde, -dıkça, -casına” ekleriyle yapılır. Bu ekleri alan fiiller cümlede zarf görevinde kullanılır.

Örnekler

• Eve gelmeden ekmek al.
• Ödevini yapar yapmaz dışarı çıktı.
• Düşe kalka yürümeyi öğrendi.
• Ödevini bitirmeden oyun oynayamazsın.
• Çalıştıkça daha başarılı olacak.
• Bu eve taşınalı üç yıl oldu.
• Su dökülürken hiçbir şey yapmadı.
• Bu sefer çalışıp tekrar deneyecek.
• Bugün sınıfa gülerek geldi.
• Yanıma gelince çok şaşırdım.
• Küsme diye sana söylemedik.