Ek Fiil (Ek Eylem) Konu Anlatımı

[askinelibol]

Ek Fiil Nedir?​

Ek fiil iki farklı görevde kullanılır. Birinci görevi isim veya isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar. İkinci görevi ise basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı hâle getirir.

Ek fiil tek başına bir anlamı olmayan ” i(mek) ” fiilidir. Bu fiili görevlerine göre iki alt başlıkta işleyeceğiz.

1) İsim ve İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak​

Bu görevinde kullanıldığında ek fiil daima isim ya da isim soylu sözcüklere (zamir, sıfat, zarf, edat) eklenir. Eklendiği sözcüğü cümle içerisinde -şart hâli hariç- yüklem yapar.

Ek fiil bu görevinde kullanıldığında dört farklı kiple çekimlenir:

• Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: -idi
• Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: -imiş
• Şart Kipi : -ise
• Geniş Zaman: -idir

a)Ek Fiilin Görülen (Bilinen) Geçmiş Zamanı​

Kişi yaşadığı ya da gördüğü durumu anlatırken kullanır. Kullanılan ek “-idi“dir. Ancak ses uyumuna bağlı olarak “-dı / -di / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü” şekillerinde de karşımıza çıkabilir.

Örnekler

• Seni seven bendim.( ben idim.)
• Hava soğuk gibiydi.( gibi idi.)
• Dün hava çok sıcaktı.( sıcak idi.)
• Moralim çok bozuktu.( bozuk idi.)

b)Ek Fiilin Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zamanı​

Kişinin sonradan duyduğu ya da öğrendiği bir durumu anlatır. Kullanılan ek “-imiş“dir. Ancak eklendiği sözcüğe göre “-mış / -miş / -muş / -müş” şeklinde kullanılabilir.

Örnekler

• Onun memleketi Trabzon’muş.( Trabzon imiş )
• Sofrada yemek yokmuş.( yok imiş)
• camı kıran oymuş. ( o imiş )

c)Ek Fiilin Şartı​

Cümleye şart koşul anlamı katar. Kullanılan ek “-ise“dir. Bu ek bazen bir sözcük gibi de yazılabilir.

Örnekler

• Yağmur soğuksa montunu al. ( soğuk ise )
• Kitap güzelse okurum. ( güzel se )
• Öğrenci başarılı ise sınavı kazanır.

Uyarı Ek fiilin şart hali ile bağlaç olan “-se/-sa” birbirine karıştırılmamalıdır. Ek fiilin olumsuzu yapılabilir ve cümleye şart anlamı katar. Bağlaç olan “-se/-sa” ise cümleye karşılaştırma anlamı katar ve olumsuzu yapılamaz.

Örnekler

• Sınav olacağımız ders Türkçeyseyardım ederim.
  • Sınav olacağımız ders Türkçe değilse yardım ederim.
• (Yukarıdaki örneğe bakıldığında olumsuz hâle getirilebildiğini görürüz o zaman bu ek fiildir.)
• Her dersi severim, Türkçeyseen sevdiğim derstir.
  • Her dersi severim, Türkçe değilse en sevdiğim derstir.
• (Yukarıdaki örneğe bakıldığında olumsuz hâle getirilemediğini görürüz o zaman bu bağlaçtır.)

d)Ek Fiilin Geniş Zamanı​

Anlatılan durumun sürekli gerçekleştiğini anlatır. Kullanılan ek “-idir“. Ancak bu ek genellikle düşer ve sadece şahıs eki kullanılır. Bu durumda da cümlede ek fiili olduğu kabul edilir.

Örnekler

• Hırsızlık suçtur.( suç idir)
• Arkadaşım doktordur.( doktor idir)

Yukarıdaki örneklerde ek fiilin geniş zaman hâli rahatça görülüyor. Aşağıda “öğretmen” sözcüğüne kişi ekleri getirilecektir ve parantez içinde düşen ek (idir) belirtilecek.

• Ben öğretmenim.(dir)
• Sen öğretmensin. (dir)
• O öğretmen. (dir)
• Biz öğretmeniz. (dir)
• Siz öğretmensiniz. (dir)
• Onlar öğretmenler (dir)

Not Yukarıdaki örneklerin tamamında “idir” ek fiili düşmüştür. Ancak yine de ek fiil var olarak kabul edilir.

Uyarı Ek fiilin geniş zaman hâli olan “-im” eki ile iyelik eki olan “-im” ve birinci tekil şahıs eki olan “-im” birbirine karıştırılmamalıdır.

Örnekler

• Kalemim kayboldu.
  (Bu örnekte iyelik (sahiplik) ekidir. Çünkü kalemin kime ait olduğunu bildirir..)
• Ben çok güzelim.(dir)
  (Bu örnekteki ek ise ek fiilin geniş zaman halidir. Bir isme eklenmistir.)
• Ben de size geleyim.
  (Bu örnekte ise bir fiile eklenmiştir yani şahıs eki görevindedir.)

Ek Fiilin Olumsuzu ve Soru Hâli​

Ek fiilin olumsuz hâli “değil” sözcüğüyle yapılır. Soru hâli ise ” mı/mi/mu/mü” soru edatıyla yapılır.

Örnekler

• Bu araba onlarınmış.(Olumlu)
• Bu araba onların değilmiş.(Olumsuz)
• Bu araba onların mıymış? (Soru)

• Arkadaşının morali bozuktu.(Olumlu)
• Arkadaşının morali bozuk değildi.(Olumsuz)
• Arkadaşının morali bozuk muydu? (Soru)

• Camı kıran oymuş.(Olumlu)
• Camı kıran o değilmiş.(Olumsuz)
• Camı kıran o muymuş? (Soru)

2) Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak​

Sadece bir kip almış fiiller basit zamanlıdır. Ancak bu fiile ek fiil eklenirse birleşik zamanlı hâle gelir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki her zaman ek fiildir.

Fiil cümlelerinde ek fiil üç kiple çekimlenebilir:

1. Ek Fiilin Hikaye Birleşik Zamanı (idi)
2. Ek Fiilin Rivayet Birleşik Zamanı (imiş)
3. Ek Fiilin Şart Birleşik Zamanı (ise)

Örnek

• Geliyor. (Basit Zamanlı)
• Geliyordu.(Hikaye Birleşik Zaman)
• Geliyormuş.(Rivayet Birleşik Zamanı)
• Geliyorsa.(Şart Birleşik Zamanı)