Deyimler Konu Anlatımı

[askinelibol]

Deyim Nedir?​

Deyim: Bir durumu ya da olayı anlatmak için birden fazla sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşturulmuş, genellikle mecaz anlamlı olan kalıp ifadelere deyim denir.

Deyimlerin Özellikleri​

Madde 1) Deyimler birden fazla sözcükten oluşmak zorundadır. Yani en az iki sözcükten oluşur.

Örnek

• “Girmek” sözcüğü tek başına deyim olamaz çünkü deyimler birden fazla sözcükten oluşmak zorundadır.
• Ancak “göze girmek” ifadesi bir deyimdir.
  

  ---

Madde 2) Deyimler anonimdir yani ilk kimin tarafından söylendiği belli değildir. Toplumun ortak mirasıdır.

Örnek

• “Ağzı laf yapmak” bu deyimi ilk kimin söylediği bilinmemektedir yani anonimdir.

---

Madde 3) Deyimler kalıp ifadelerdir. Yani bir deyimi oluşturan sözcüklerin yeri değiştirilemez, bir sözcüğün yerine eş anlamlısı dahi getirilemez.

Örnek

• Etekleri zil çalmak ( Örnek olarak bu deyimi seçelim.)
• Etekleri alarm çalmak ( Burada zil yerine alarm sözcüğü kullanılmıştır. Bu yanlış bir kullanımdır.)
• Çalacak etekleri zil ( Bu örnekte kelimelerin yeri değiştiği için kabul edilemez.)

---

Madde 4) Deyimler bir durumu bildirirler. Atasözleri ise bir ders verir. Deyimler ve atasözleri arasındaki en temel fark budur.

Örnek

• Sakla samanı gelir zamanı.( Bu bir atasözüdür çünkü bize, şu an ihtiyacımız olmayan bir şeye gelecekte ihtiyaç duyabileceğimiz öğütünü verir.)
• Küplere binmek ( Bu bir deyimdir çünkü bize bir ders vermez. Kişinin çok sinirli durumda olduğunu anlatır.)

---

Madde 5) Deyimler mastar halindedir. Ancak deyimler şahsa ve zamana göre çekimlenebilir.

Mastar hâli: Bir deyimin hangi zamanda ve kim tarafından yapıldığını bildirmeyen ” -mak/ -mek” halidir.


Örnek: Gözden düşmek ( Bu deyimin ne zaman ve kim tarafından yapıldığını bilemeyiz.)

“Gözden düşmek” deyiminin çekimlenmiş halleri:

• Ders çalışmamaya devam ederse öğretmeninin gözünden düşecek.
• Ödevlerini yapmadığı için gözden düştü.
• Arkadaşının dediğine göre iş yerinde gözden düşmüş.

Yukarıdaki örnekler çoğaltılabilir. Bu deyimler kalıp özelliğini kaybetmemiştir, sadece zamana ve kişiye göre çekimlenmiştir.

---

Madde 6) Genellikle söz öbeği şeklindedir ancak bazı deyimler cümle hâlinde de olabilir. Cümle hâlindeki deyimleri atasözleriyle karıştırmamak gerekir.

Örnek

• Atı alan Üsküdar’ı geçti.
• Armut piş ağzıma düş.

Yukarıdaki cümleler bir durumu anlatır bu yüzden deyimdir. Atasözleriyle karıştırmamak gerekir.

---

Madde 7) Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır fakat gerçek anlamlıları da vardır. Aşağıdaki deyimler gerçek anlamlıdır.

Örnek

• Göz göze gelmek
• Bir yolunu bulmak