Geleneksel Türk Tiyatrosu
Geleneksel tiyatro başlığı altında genellikle kukla, meddah, Karagöz, orta oyunu ve köy seyirlik oyunu gibi gösteri türleri yer alır. Bu tiyatroların ortak özelliği, yazılı bir metne dayanmaksızın şarkı, dans ve söz oyunlarıyla seyircileri eğlendirmeyi amaçlamasıdır. Güldürü unsurunun ön planda olduğu geleneksel tiyatro, genellikle sahnesiz bir şekilde icra edilir.
- Kukla: Türkler’in Anadolu’ya gelirken beraberlerinde getirdiği bir gösteri sanatıdır. Osmanlı döneminde İstanbul’da çeşitli türde kukla gösterileri 19. yüzyıla kadar geliştirilerek sürdürülmüştür.
- Karagöz: Halk oyunlarından biri olan Karagöz, bir gölge oyunudur. Karagöz, cahil halk tipini temsil ederken, Hacivat ise aydın tipini temsil eder.
- Orta Oyunu: Seyircilerle çevrili bir alanda yazılı metne bağlı kalmadan ve doğaçlama yoluyla oynanan bir tiyatrodur. Güldürü ögesi ön plandadır ve Türk halkının kültürel etkinliklerinde yaygın olarak sergilenir.
- Meddah: Taklitler yaparak hoş hikayeler anlatan halk sanatçısıdır. Doğaçlamaya dayanır ve günümüzün şovmenlerine ve stand-up sanatçılarına benzer.
- Köy Seyirlik Oyunu: Köy meydanlarında oynanan seyirlik oyunlardır. Doğaçlama önemlidir ve oyuncular ile seyirciler bir arada hazırlık yaparlar.
Geleneksel Türk tiyatrosu, Türk kültürünün önemli bir parçasıdır ve kökeni tarih öncesi dönemlere kadar uzanmaktadır. Türk halkının eğlence ve kültürel etkinliklerine katkı sağlayan bu gösteri türleri, günümüzde de ilgi görmeye ve yaşatılmaya devam etmektedir.
Karagöz Oyunu:
- Karagöz oyunu dört bölümden oluşur: Giriş, Muhavere, Fasıl (Asıl oyun) ve Bitiş.
- Giriş kısmında sahneye göstermelik bir resim konulur.
- Muhavere bölümünde Karagöz ve Hacivat arasında karşılıklı konuşmalar gerçekleşir.
- Fasıl, asıl oyunun oynandığı ana bölümdür.
- Bitiş kısmında oyuncular hatalar için özür diler ve bir sonraki oyunun yerini belirtir.
- Karagöz oyununda tipler şu şekilde tasnif edilir:
- Asıl Tipler: Karagöz, Hacivat
- Şive taklitleri yapan tipler: Kastamonulu, Kayserili, Bolulu, Eğinli, Arap, Acem, Arnavut, Laz, Kürt, Rumelili, Muhacir, Ermeni, Yahudi, Rum, Frenk
- Hasta Tipler: Beberuhi, Tiryaki, Kekeme, Altıkulaç, Sarhoş, Deli
- Diğer Tipler: Çelebi, Köçek, Zenne
Orta Oyunu:
- Orta oyunu, yazılı bir metne bağlı kalmadan ve doğaçlama yoluyla seyircilerle çevrilmiş bir alanda oynanan bir tiyatrodur.
- Pişekar ve Kavuklu, oyunun temel kişileridir ve bu oyun halkın ortak malıdır.
- Oyunun güldürü unsurları arasında karşılıklı konuşmalardaki söz oyunları, hazır cevaplılık, yanlış anlamalar ve yöresel konuşmaların taklitleri yer alır.
- Karagöz ile Orta oyununun farkı, Karagöz’ün perdede oynanırken Orta oyununun meydanda oynanmasıdır. Yani Orta Oyunu canlı kişilerle sahnede icra edilirken, Karagöz’de tasvirlerin gölgesi oynatılır.
Meddah:
- Meddah, taklitler yapıp hoş hikayeler anlatarak halkı eğlendiren bir halk sanatçısıdır.
- Meddahlar, tek kişilik tiyatro şeklinde performans sergiler ve günümüzün şovmenlerine ve stand-up sanatçılarına benzer.
- Meddah, hikayeyi baştan sona canlandırarak, kişileri ağız veya şive özelliklerine göre konuşturarak anlatır.
- Tamamen doğaçlamaya dayanır ve performansında üç temel araç kullanır: Bir sopa veya baston, büyük bir mendil ve oturduğu sandalye.
- Meddah, gösterisine beyitle konuya girer ve gösterinin sonunda özür dileyerek oyundan çıkarılacak dersi (kıssayı) bildirir.
Köy Seyirlik Oyunu:
- Köy seyirlik oyunları, köyün ortasında, meydanlarda oynanan seyirlik oyunlardır.
- Oyuncu – seyirci ayrılığı hem vardır hem de yoktur. Oyuncuları ve seyircileri birlikte hazırlarlar.
- Oyunlar, çevrili bir alanda canlı kişilerle sahnede icra edilir ve doğaçlama önemli bir rol oynar.
- Köy seyirlik oyunlarında oyuncuların kullanabileceği basit nesneler, bir tas, şapka, baston, deve, sopa, tüfek gibi eşyalar olabilir.
