Geçiş Dönemi Eserleri ve Özellikleri

[askinelibol]

Türk edebiyatında İslamiyet’in etkisi altında gelişen geçiş dönemi eserleri, kültürel ve edebi zenginlikleriyle önem taşımaktadır. İşte bu dönemin öne çıkan eserleri ve özellikleri:

1. Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip

Özellikleri:

• Aruzla yazılmış ilk Türkçe mesnevi olma özelliğini taşır.
• 1069 yılında tamamlanmıştır ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Kara Han’a sunulmuştur.
• “Kutlu olma bilgisi” anlamına gelen eser, insanın her iki dünyada mutluluğa ulaşması için izlemesi gereken yolu anlatır.
• Dört temel ilkeyi (doğru adalet, mutluluk, akıl, anlayış; hayatın sonu) temsil eden kişiler arasında geçen bir münazara şeklinde anlatılmıştır.
• 88 başlık altında toplam 6645 beyitten oluşur.
• Kitapta din, felsefe, eğitim, öğretim, aile düzeni, ahlaklı yasa, töre bilgisi, devlet, siyaset, ordu, spor, edebiyat, sağlık, gökbilim, tarım, hayvancılık, para gibi konular işlenir.

2. Atabetü’l Hakayık – Edip Ahmet Yükneki

Özellikleri:

• “Gerçeklerin eşiği” anlamına gelen eser, Yüknekli Edip Ahmet tarafından yazılmış bir öğüt ve ahlak kitabıdır.
• 1. yüzyılda yazıldığı tahmin edilmektedir ve Türk ve Acem hükümdarı İspehsalar Beğ’e sunulmuştur.
• Genel olarak düşünüldüğünde “dini-ahlaki” bir öğüt kitabıdır.
• Cömertlik, bilginin faydası, dünyanın geçiciliği, kibirin zararları gibi konular işlenir.
• Toplam 256 beyitten oluşur ve aruz ölçüsüyle yazılmıştır.

3. Divan-ı Lügat’it Türk – Kaşgarlı Mahmut

Özellikleri:

• Türkçe’nin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacıyla yazılan Türk dilleri sözlüğüdür.
• 1072-1075 yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmıştır.
• 8000’e yakın sözcük üzerinde çalışma yapılarak oluşturulmuştur.
• Türkçe’nin zenginliğini vurgulayan önemli bir eserdir.

4. Divan-ı Hikmet – Ahmet Yesevi

Özellikleri:

• Yeseviliğin kurucusu Ahmet Yesevi’nin tasavvufi şiirlerinin toplandığı eserdir.
• 1. yüzyılda yazılmıştır.
• Hem hece ölçüsü hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
• Hece ile yazılan bölümlerde 4+3 ya da 4+4+4 heceli dizeler yer almış, dörtlük birimi kullanılmıştır.

5. Dede Kotkut Hikayeleri

Özellikleri:

• İslamiyet’in kabulü ile birlikte toplumsal yaşamlarda görülen değişimleri yansıtan önemli bir eserdir.
• Dini, ahlaki, ve toplumsal değerleri işleyerek öğütler verir.
• Türk edebiyatının bu dönemdeki dini içerikli hikayelerinden biridir.